Süleymaniye 1.500 MW Kombine Çevrim Elektrik Santrali
Süleymaniye, Irak Kürdistan bölgesi
En İyi Proje
İşveren Mass Group Holding Ltd.
Ana Tasarım Firması Bechtel Overseas Corp.
Yüklenici ENKA Insaat ve Sanayi A.S.
İnşaat Mühendisliği ve Yapısal Mühendislik İşleri ENKA Insaat ve Sanayi A.S.
MEP Mühendisi Bechtel Overseas Corp.
İşveren Mühendisi APPA Consult GmbH
Buhar Türbini ve Jeneratör Üreticisi General Electric
Fehmi Bayramoğlu, 06 Ağustos 2014’ü çok iyi hatırlıyor. Türk genel yüklenici şirket ENKA’nın İcra Kurulu üyesi o günü şu sözlerle anlatıyor: “Tüm günümü Amerikan Büyükelçiliği, Kürt Bölgesel Hükümeti ve General Electric ile telefon görüşmeleri yaparak geçirdim.”
Firmanın Mühendislik ve İnşaat Departmanı Müdürü Bayramoğlu, enerji projelerinin yönetiminden sorumlu. Firmanın en önemli iki işi, Irak’ta Erbil ve Süleymaniye yakınındaki Kürdistan Bölgesel Hükümeti bölgesinde bulunan elektrik santrallerinin basit çevrimden kombine çevrime dönüştürülmesi ve santrallerin üretim veriminin %50 artırılarak 1.500 MW’ye çıkarılmasıydı.
Durum gergindi. IŞİD güçleri, kuzey Irak’taki en büyük şehir olan Musul’u ele geçirmişti ve ilerlemeye devam ediyorlardı. Süleymaniye’ye olan uzaklık 225 kilometreyken Erbil sadece 83 kilometre uzaklıktaydı. Bayramoğlu, “Bir noktada IŞİD ile şantiye kampı arasında yalnızca 200 metre kalmıştı. İşçilerimiz çok endişeliydi. Her kampta yaklaşık 1.500 işçi vardı ve onları korumakta kararlıydık,” dedi. Bayramoğlu, her şantiye için 50 otobüs kiraladı ve özel güvenlik yüklenicileri ile birlikte işçilerin güvenli bir şekilde kuzeye doğru götürülerek Türkiye sınırını geçmeleri için bir plan yaptı. Planı uygulamaya koymadan önce Erbil şantiyesinden bölgedeki koşulları öğrenmeye çalıştı.
ENKA, inşaatı 2007-08 döneminde başlayan her iki basit hücreli santralin genel yüklenicisi olduğu için işin rutin bir şekilde ilerlemesi gerekiyordu. İşveren Mass Group Holding Ltd., ENKA’nın performansından memnun kaldı. Merkezi Ürdün’ün başkenti Amman’da bulunan bağımsız bir elektrik üreticisi olan MGH, ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin 2003’te Saddam Hüseyin rejimine son vermesinin ardından Kürdistan’da iş fırsatları olduğunu gördü.
Diktatörün devrilmesinden sonra bölge, Irak’daki en güvenli bölge olarak görülmeye başlandı. Ancak bölgenin kaotik geçmişi nedeniyle refaha giden yolda güçlükler yaşandı. 1988 yılında, İran-Irak savaşının son günlerinde Saddam, Baas rejiminin ayrımcılığına maruz kalan Kürtlere kimyasal silahlarla saldırdı. Çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan 5.000 Kürt, 16 Mart 1988’de Halepçe’de yapılan saldırı sonucunda öldü.
Saddam, saldırının arkasında İran’ın olduğunu iddia etse de, birçok dolaylı kanıt, Saddam’a ve saldırı esnasında Irak’ın kuzeyindeki Irak kuvvetlerinin komutanı olarak görev yapan kuzeni “Kimyasal Ali” olarak da bilinen Hassan El Mecit’e işaret ediyordu. Saddam sonrası Irak Özel Mahkemesi, El Mecit’i Kürtlere karşı işlenen savaş suçlarından mahkûm etti ve 2010’da asılarak idam edildi. Saddam’ın Halepçe saldırısı nedeniyle yargılanmaması, Kürtler için büyük bir hayal kırıklığı oldu. Saddam, 1982 yılında gerçekleştirilen başarısız bir suikast girişimi sonrasında Şiilerin kalesi olan Dujail’de vatandaşların katledilmesi için emir vermekten suçlu bulunarak 2006 yılında asılarak idam edildi.
Saddam’ın demir yumrukla yönettiği rejimden kurtulan Kürtler, bağımsızlıklarını ilan etmek için girişimde bulundular. (Eylül sonunda bağlayıcı olmayan bir referandumda %92 oranında bağımsızlık yönünde oy kullanıldı.)
Başkenti Erbil’de bulunan bir yarı özerk bölge olan KBY, zengin petrol ve gaz rezervlerine sahip. Saddam yönetimine uygulanan yaptırımların sona ermesi, güvenliğin sağlanması ve doğal kaynaklar, iş ve altyapı geliştirme açısından uygun bir ortam oluşturdu.
ENKA’nın Erbil ve Süleymaniye yakınlarında tek çevrim elektrik santrallerini nispeten sorunsuz bir şekilde inşa etmesi, MGH’yi teşvik etti. Ürdünlü işveren, her iki tesisin de kombine çevrim ünitelere dönüştürülmesi için Türk yüklenicisi ile iki yeni mühendislik, satın alma ve inşaat sözleşmesi imzaladı. İlk olarak 2012 yazında Erbil ünitesinde çalışmalara başlandı. Bunu bir yıl içinde Süleymaniye’de başlayan çalışmalar izledi.
Proje kapsamında her iki tesiste buhar jeneratörlerine güç veren sekiz buhar türbininden gelen egzoz gazı ile çalışan dört ısı geri kazanımlı buhar jeneratörü eklenmesi öngörülüyordu. Üretim, ek gaz veya dizel besleme ilave edilmeden %50 artırıldı ve emisyonların bir miktar azalması yan fayda olarak görüldü.
ENKA, Bechtel Overseas Corp.’u proje tasarım mühendisi olarak görevlendirdi. Firmaların daha önce ortak girişimde işbirliği yapmış olmaları sayesinde her iki taraf için de uyumlu bir ilişki kuruldu. ABD şirketi, 2003-04 döneminde 50’den fazla çalışanının Irak’ta öldürülmüş olması nedeniyle uzaktan çalışmayı tercih etti. Bechtel’in Reston, Va. ofisinde bulunan proje mühendisi Nitin Gokhale, tasarım işlerinin büyük bir kısmının Bechtel’in Frederick, Md. ve Hindistan ofislerinde yapıldığını belirtti.
Ekip üyeleri, internet üzerinden haberleşti. Gokhale, “Bazen şantiyelerin durumunu görmek için iPhone ile çekilen resimleri paylaştığımız için internet üzerinden sorun çözme konusunda uzmanlaştık,” şeklinde konuştu. Yüz yüze toplantılar, ENKA’nın İstanbul ofislerinde, MGH’nin Amman’da bulunan genel merkezinde veya işverenin mühendisi APPA’nın merkezinin bulunduğu Viyana’da gerçekleştirildi.
Gokhale, tasarım ekibi için en büyük teknik zorlukların; dağınık kumanda sistemi ve arayüzlerin elektrik şebekesi ile konfigüre edilmesi olduğunu söyledi. “DCS için işveren, tek tuşla ilk çalıştırma kumandası istedi” dedi. “Bu uygulama, alışık oldukları sisteme kıyasla yeni bir otomasyonu da beraberinde getirdi.”
Santral üretiminin senkronize edilmesi daha güç oldu. Gokhale’ye göre, şebeke taleplerinin çok değişken olması ve Bağdat’a 400 kv hatlar üzerinden elektrik gönderilmesi sebebiyle buhar tarafında tam bypass yapılması gerekiyor. Ayrıca 132-kv trafo merkezi, talebin Kürdistan ve Bağdat arasında dengelenmesinde önemli bir rol oynasa da elektrik kesintileri olabiliyor. Gokhale, Erbil ve Süleymaniye’deki santraller yardımcı olsa da sistemde “şebeke açısından önemli bir iyileştirmeye ihtiyaç duyulduğunu” belirtiyor.
Saddam rejimine karşı uygulanan yaptırımlar, Irak’ın tamamında ve Kürdistan’da elektrik sistemi altyapısını olumsuz etkiledi. Bayramoğlu, proje için gerekli ekipmanın 35 ülkeden ithal edildiğini söyledi. Ekipman listesi, bir küresel arz zinciri atlasına benziyor. Kuzey Irak’ta ışıkların açılmasıyla birlikte dünyanın dört bir yanından ürün alındı. Buna göre buhar ve ısı geri kazanım jeneratör parçaları Avustralya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Kanada, Çin, Fransa, Almanya, Hindistan, Endonezya, İtalya, Hollanda, Yeni Zelanda, Romanya, İsviçre, Tayvan, Birleşik Arap Emirlikleri, ABD, Birleşik Krallık ve Vietnam’dan temin edildi. Şalt tesisleri; Çek Cumhuriyeti, Malezya, Slovakya, İsveç ve Türkiye’den geldi. Brezilya ve İskoçya pompa; Finlandiya yoğunlaştırıcı, Umman ise bir arazi vinci temin etti. Borular ve vanalar gibi birçok standart kullanıma hazır malzeme, Irak ve Türkiye’de bulunan yakın tedarikçiler tarafından gönderildi.
İşgücü de farklı milletlerden oluşuyordu. Yüklenicinin 140.000 feet karelik bir alana kurduğu şantiyede Türkçe, Kürtçenin farklı lehçeleri, İngilizce ve Hintçe kullanılıyordu. Bayramoğlu “Şantiye için Hintli bir aşçı istihdam ettik ve kriket sahaları kurduk,” dedi.
Yıllar içinde ENKA, Hindistan’dan gelen kalifiye işçilerden oluşan güvenilir bir kaynağa sahip oldu. Bayramoğlu bu işçiler için “Çok iyiler,” şeklinde açıklama yaptı. Süleymaniye, tek bir kayıp zaman olayı yaşanmadan üç milyon işçi-saati tamamladı ve “ramak kala olaylarına baktığımızda Hintli işçilerin Türk işçilerimize göre beş kat daha güvenli çalıştığını gördük.”
ENKA, 450 milyon $ değerindeki 37 aylık projeyi başlattığında yüklenici, içinde bulunulan duruma oldukça hakimdi: İyi ilişkiler sürdürülen bir işveren, tanıdık ve konusunda uzman bir tasarım mühendisi, yetkin ve güvenli işgücü, iyi bir arz zinciri ve sıkışık olmasına rağmen gerçekleştirilebilir bir program. Ancak 2014 yılında şantiye çevresinin dışında IŞİD’in terörist saldırılarını artırması nedeniyle koşullar kötüleşiyordu. IŞİD, Musul’dan doğuya doğru ilerliyor, Yezidi mezhebi mensuplarına tecavüz ediyor ve öldürüyor, şantiyeyi istila etme tehdidinde bulunuyordu. Bayramoğlu, 6 Ağustos’ta fişi çekmeye hazırdı ancak son yaptığı telefon görüşmeleri onu beklemeye ikna etti. O gece ABD hava saldırıları IŞİD’i geri çekilmeye zorladı. ENKA, işi zamanında bitirdi. Evlerinden edilmiş kişilerin yerleştirildiği kamplar da dahil olmak üzere Kürdistan’a elektrik verildi.